تأثیر مدیریت بقایای گیاهی بر رشد و نمو گیاه پنبه و علف های هرز آن

پنبه یکی از محصولات استراتژیک ایران و جهان بوده که محور اقتصادی کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته محسوب می شود. به منظور بررسی تأثیر مدیریت بقایای گیاهی بر رشد و نمو گیاه پنبه و علف های هرز آن آزمایشی در سال 1392 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند در قالب طرح اسپلیت فاکتوریل با سه تکرار اجرا شد. در این آزمایش، عامل اصلی دو سطح خاک ورزی، شامل خاک ورزی معمول (شخم برگردان دار) و کم خاک ورزی (با دیسک) بود و عامل فرعی شامل ترکیب فاکتوریل دو سطح نیتروژن (50 و 150 کیلو‏گرم در هکتار) و پنج سطح بقایا (صفر، 77، 154، 231 و 308 گرم در مترمربع) بودند که به صورت فاکتوریل در کرت‏های فرعی به صورت تصادفی توزیع گردید. در چهار مرحله نمونه برداری (30، 60، 90 روز پس از کاشت و هنگام برداشت) از گیاه و علف‏های هرز انجام گرفت. نتایج نشان داد که نوع شخم و سطوح بقایا و میزان کود نیتروژن اثر معنی داری بر صفات اندازه‏گیری شده گیاه پنبه و علف‏های هرز داشتند به طوری که در مراحل اولیه رشد با افزایش بقایای گیاهی رشد گیاه زراعی و علف‏های هرز کاهش یافت و در صورتی رشد افزایش پیدا کرد که نیتروژن قابل دسترس گیاه متناسب با کاربرد بقایا بود. در صورت فراهم نبودن نیتروژن در هر دو سیستم شخم بیشتر صفات گیاه کاهشی را نشان دادند که این کاهش در سیستم شخم دیسک برای گیاه زراعی بیشتر بود، در بین صفات بیشترین درصد سبز شدن مربوط به سامانه خاک ورزی مرسوم و بقایای صفر بود همچنین بیشترین میزان صفات (سطح برگ، وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه و وزن خشک کل) در بقایای صفر و نیتروژن 150 کیلوگرم در هکتار در شخم برگردان‏دار حاصل شد. ولی در مرحله سوم و آخر نمونه‏برداری با افزایش تراکم علف‏‏های هرز در تیمارهای دارای بقایای کمتر، رشد گیاه زراعی کاهش پیدا کرد و شرایط رشدی برای گیاه در سامانه شخم برگردان‏دار در‏ حداکثر بقایا (308 گرم در مترمربع) و نیتروژن 150 کیلوگرم در هکتار نسبت به تیمار‏های دیگر افزایش یافت که به نظر می‏رسد به دلیل کاهش صفات مرتبط با علف‏های هرز و فراهمی بهتر رطوبت و نفوذ بهتر ریشه گیاه، نسبت به سامانه خاک ورزی دیسک دارای برتری بود. همچنین بیشترین میزان عملکرد غوزه، عملکرد وش، عملکرد الیاف، عملکرد پنبه دانه و عملکرد بیولوژیک مربوط به بقایای 308 گرم در مترمربع و نیتروژن 150 کیلوگرم در هکتار در سیستم شخم برگردان‏دار بود. این در حالی است که در تیمار شاهد که وجین علف‏های هرز هر دو هفته یک بار انجام می‏گرفت بهترین شرایط برای رشد گیاه فراهم بود، به طوری که حداکثر میزان صفات از این تیمار‏ها حاصل گردید. همچنین تیمار حداکثر بقایای گیاهی بیش از سایر تیمار‏ها باعث کاهش تراکم کل، سطح برگ کل و وزن خشک کل علف‏های هرز شد و بیشترین میزان صفات مربوط به علف‏های هرز در سیستم شخم دیسک حاصل شد. به طورکلی نتایج نشان می دهد که سیستم شخم معمول همراه با برگشت بقایا و نیتروژن 150 کیلوگرم در هکتار نسبت به برگشت بقایا در سامانه شخم دیسک از نظر سبز شدن، سطح برگ، وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه و وزن خشک کل و عملکرد و اجزای عملکرد در سال اول کشت برتری دارد.